Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała. Powierzchnia skóry  przekracza nawet 2 m2.  Zadaniem skóry jest utrzymanie stałości wszelkich parametrów wewnętrznych umożliwiających funkcjonowanie organizmu człowieka. Pełni również funkcje ochronną narządów wewnętrznych przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, a także urazami.

Budowa skóry – warstwy

W skórze wyróżniamy trzy podstawowe warstwy.

Zewnętrzną stanowi naskórek, a dalej znajduje się skóra właściwa i tkanka podskórna. W skórze znajdują się gruczoły potowe oraz gruczoły łojowe, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i naczynia chłonne. W skórze również zlokalizowane są cebulki włosowe.

Skórę dzielimy na dwa podstawowe rodzaje. Pierwszy to skóra głowy, kończyn i tułowia. To skóra o trójwarstwowej budowie, charakteryzująca się dużą przesuwalnością. Drugim typem skóry jest ta, która znajduje się na dłoniach i podeszwach stóp. Charakterystyczną cechą tego rodzaju skóry jest to, że nie znajdują się w niej gruczoły łojowe, nie ma tam cebulek włosowych.

Naskórek – budowa i funkcje

Naskórek jest tworzony poprzez nabłonek wielowarstwowy. Jego warstwa podstawowa jest najniższą warstwą naskórka i dochodzi w niej do wielu procesów prowadzących finalnie do wytworzenia keratyny. W naskórku wyróżnia się warstwę kolczystą, ziarnistą oraz strefę pośrednią, która pojawia się na stopach i dłoniach, a także warstwę jasną tworzoną ze ściśle przylegających keratynocytów. Warstwa jasna nie przepuszcza promieni UV i jej miejsce jest na podeszwach stóp jak i na wewnętrznych stronach dłoni. Ma ogromne znaczenie w zaburzeniach rogowacenia.

Zewnętrzną, warstwą jest widoczna warstwa rogowa, którą tworzą zrogowaciałe komórki i to właśnie jej zadaniem jest ochrona całego organizmu przed utratą wody. Komórki tworzące warstwę rogową obumierają, a znajdująca się w nich keratyna zapobiega przedostawaniu się w głąb skóry niepożądanych związków chemicznych, promieniowania, jak i mikroelementów stałych.

Warstwa ziarnista, składa się z rzędów wrzecionowatych komórek. We wnętrzu rogowaciejących komórek warstwy ziarnistej i kolczystej powstają ceramidy, które w warstwie ziarnistej wydostają się do przestrzeni międzykomórkowej, tworząc lamelle (lipidowe blaszki). Lamelle znajdują się w naturalnym czynniku nawilżającym, tworząc cement komórkowy, który jest odpowiedzialny za prawidłowy poziom wody we wszystkich warstwach, co przekłada się na miękkość jak i  elastyczność skóry. Nad warstwą ziarnistą znajduje się dosyć cienka błona nierozpuszczalna dla wody i substancji w niej rozpuszczalnych zwana barierą Reina, której zadaniem jest ograniczenie utraty wody z organizmu.

Warstwa kolczysta  jest najgrubszą warstwą naskórka i stworzona jest z wielu rzędów komórek, które nie przylegają ściśle do siebie i ulegają spłaszczeniu w miarę przesuwania się ku górze. W przestrzeni międzykomórkowej tej warstwy znajdują się mukopolisacharydy, które są pożywką dla komórek kolczystych.

Na naskórek składa się jeszcze jedna warstwa –  podstawna, która jest położona najniżej ze wszystkich. Składa się na nią szereg ściśle przylegających do siebie walcowatych komórek, które stale się dzielą, tworząc młode. Warstwa ta jest złożona z: komórek Langerhansa zwanych inaczej żernymi, keratynocytów (proces wytwarzania keratyny), melanocytów (komórek barwnikowych, produkujących melaninę), komórek Merkela zaliczanych do układu nerwowego.

Skóra – budowa skóry właściwej

Skóra właściwa jest największą warstwą skóry, która ma około 2 mm grubości. Tworzy ją tkanka łączna, w której znajdują się naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe oraz przydatki skórne. Jest to warstwa sprężysta, która ma dużą odporność na uszkodzenia. To dzięki zakończeniom nerwowym człowiek odczuwa ból, dotyk jak i temperaturę zewnętrzną.

Oprócz niej wyróżnić możemy jeszcze warstwę brodawkową, podbrodawkową oraz siateczkowatą. Ta pierwsza jest silnie pofalowana, co powoduje, że powierzchnia zetknięcia z naskórkiem znacznie się zwiększa, a to sprawia, że zwiększa się elastyczność przy jednoczesnym zapobieganiu ścieraniu się naskórka.

W warstwie brodawkowej znajdują się włókna tkanki łączne, tworzące siatkę w otoczeniu naczyń krwionośnych włosowatych, gruczołów łojowych i potowych oraz mieszków włosowych i włókien nerwowych.

Warstwa podbrodawkowa to z cienka i jednolita warstwa, która stworzona jest z włókien kolagenowych oraz sprężystych, na której usadowione są brodawki. W warstwie tej przebiegają nerwy oraz powierzchowne żyły jak i tętnice,  które tworzą tu splot powierzchowny oraz głębiej leżącą sieć tętniczą powierzchowną. Splot żylny podbrodawkowy odgrywa ważną rolę w regulowaniu temperatury ciała.

Warstwę trzecia, czyli siateczkowa zbudowana jest z włókien kolagenowych oraz elastynowych, a przestrzenie między nimi mają kształt rombu. W warstwie siateczkowej znajdują się również substancja podstawowa, która spaja włókna tkanek z sobą, oraz wolne komórki. Znajdują się tam też gładkie komórki mięśniowe, którew sąsiedztwie włosów tworzą tzw. mięśnie przywłosowe. Włosowate naczynia krwionośne występują raczej w niewielkiej ilości w warstwie siateczkowej, a za to są liczne w warstwie brodawkowej, a głębiej biegną tylko odgałęzienia tętnic i żyłki tkanki podskórnej, kierujące się najczęściej prostopadle do powierzchni skóry.

W skórze właściwej znajdują się komórki takie jak fibroblasty, histiocyty i fibrocyty. W tej warstwie znajdują się także trzy rodzaje włókien: siateczkowe, sprężyste i kolagenowe, które są odpowiedzialne za właściwą elastyczność i napięcie skóry. Osłabienie tych włókien jest przyczyną utraty młodzieńczego wyglądu skóry. Wraz z wiekiem spada zarówno ilość, jak i jakość tych włókien, skóra staje się cienka i wiotka, a na jej powierzchni powstają zmarszczki.

Skóra – tkanka podskórna

Choć ta warstwa jest ściśle związana ze skórą, nie jest uznana za jej element. W jej skład wchodzi tkanka tłuszczowa, a tylko niewielki procent stanowi tkanka łączna. W strukturach tkanki podskórnej znajdują się włókna nerwowe jak i naczynia krwionośne. Głównym zadaniem tkanki podskórnej jest jej udział w procesie termoregulacji, który ma ogromne znaczenie dla całego organizmu.

Funkcje skóry

Skóra spełnia najważniejszą funkcje ochronną dla całego organizmu człowieka. Chroni go przed warunkami atmosferycznymi. To dzięki niej do wnętrza nie dociera zbyt wielka dawka szkodliwego promieniowania. Skóra jest barierą przed wnikaniem drobnoustrojów i szkodliwych dla organizmu związków chemicznych. W warstwach skórnych produkowana jest także melatonina oraz witamina D.

Skóra pełni również funkcje : percepcyjna, diagnostyczna, barierowa i odpornościowa, termoregulacyjna czy w końcu resorpcyjna. Ta pierwsza odpowiada za odbieranie bodźców ze świata zewnętrznego dzięki wykorzystaniu zakończeń nerwowych.

Funkcja diagnostyczna –  dzięki niej możemy  zobaczyć, jaki jest stan naszego organizmu, gdyż skóra odzwierciedla kondycję organizmu. Różne choroby potrafią sprawić, że budowa oraz wygląd skóry może ulec drastycznym zmianom. Dzięki tej funkcji możemy spostrzec gołym okiem, jaki jest poziom nawilżenia skóry i tak, gdy jest ona niedostatecznie nawodniona, to staje się sucha, cienka oraz nieelastyczna.

Kolejną z funkcji jest barierowa i odpornościowa, dzięki której na naszej skórze tworzy się warstwa zwana „płaszczem kwasowo-lipidowym”. Powstanie płaszcza jest możliwe dzięki działaniu gruczołów potowych i łojowych znajdujących się na powierzchni skóry. Zapewnia nam ochronę przed substancjami o odczynie zasadowym i drobnoustrojami, a dodatkowo taka warstwa ochronna nie pozwala na pękanie skóry.

Funkcja termoregulacyjna przejawia się poprzez udział skóry w regulacji temperatury ciała. Przy niskich temperaturach ukrwienie w naczyniach podskórnych zwiększa się, a wysokich temperaturach nasze ciało wydziela pot, dzięki czemu chłodzi się.

Funkcja resorpcyjna, wynika to z faktu, że nasza skóra bierze udział w gospodarce wodno-tłuszczowej. Nasz naskórek jest w stanie wchłaniać niektóre z substancji rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczach.  Takimi substancjami są między innymi kolagen, wyciągi z ziół, witaminy. To właśnie one są składnikami kosmetyków, stosowanych do pielęgnacji skóry.

Wytwory naskórka

Warto wspomnieć, że w naskórku, a raczej w jego warstwie rozrodczej powstają pewne wytwory:

1. Paznokcie– które pełnią funkcję ochronną na opuszkach palców.
2. Włosy– mające postać giętkich oraz elastycznych włókien rogowych. W ich budowę wyróżnia się istotę: rdzenną, tworzącą osiowe pasma komórkowe, korową zbudowaną ze zrogowaciałych komórek wrzecionowatych, w której znajduje się też barwnik decydujący o skórze włosów, oraz istotę powłokową, która składa się utworzona z płaskich i rogowaciejących nabłonkowych komórek. Na samym początku włosy pełniły kluczową z perspektywy przetrwania rolę. Mianowicie chroniły człowieka przed utratą ciepła, teraz jednak występują na głowie, w okolicach pachowych i narządów rozrodczych.
3. Gruczoły potowe– które rozsiane są pomiędzy skórą właściwą a tkanką podskórną. Pod względem funkcji można je podzielić na dwie kategorie: gruczoły merokrynowe, rozmieszczone na całej powierzchni ciała, w których podczas procesu wydzielania komórka nie ulega zmianom ani uszkodzeniom, oraz apokrynowe – w tym przypadku wydzielina jest magazynowana w części szczytowej komórki, a same gruczoły występują w obrębie pach, odbytu i sromu.
4. Gruczoły łojowe– których miejsce znajduje się w okolicach włosów. Gruczoły te należą do grupy gruczołów holokrynowych, czyli cała zawartość komórki zostaje przekształcona w wydzielinę w postaci łoju, który służy do natłuszczania skóry oraz włosów. Dzięki temu skóra staje się bardziej elastyczna i odporniejsza na wysychanie. Oprócz tego wydzielina zabezpiecza naskórek przed niebezpiecznymi ubytkami wody.

Receptory skóry i jej zadania:

1. Czucie dotyku i ucisku– receptor odpowiadające za uczucie dotyku noszą nazwę ciałek Meissnera, a te odpowiadające za uczucie ucisku, ciałek Vater-Paciniego. Dotyk rejestrowany jest przez nasz organizm za pomocą mechanoreceptorów, do których zalicza się receptory koszyczkowe, które znajdują się w okolicach cebulki włosowej, oraz ciałka dotykowe, znajdujące się pod kolczastą warstwą naskórka.
2. Czucie bólu– odczucie bólu zawdzięczamy wolnym zakończeniom nerwowym, które stanowią gęstą sieć rozłożoną po całej powierzchni skórnej. Gęstość zakończeń nerwowych wynosi około od 50 do 200 na cm2. Mają swoje miejsce w błonach łącznotkankowych narządów wewnętrznych jak i  w naczyniach krwionośnych. Impuls bólowy odbierany przez nie przekazywany jest dalej do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie organizm zamienia go na znany bodziec.
3. Czucie zimna i ciepła(Ciałko Krausego i ciałko Ruffiniego) – uczucie zimna oraz ciepła jest odbierane przez nasz organizm dzięki termoreceptorom. Za uczucie zimna odpowiadają ciałka Krausego, które znajdują się bliżej powierzchni skóry (do 0,18 mm) i jest ich zdecydowanie więcej niż ciałek ciepła, czyli ciałek Ruffiniego. Te drugie znajdują się w głębszych partiach skóry (do 0,3 mm).

Właściwości skóry

Jedną z nich jest zdolność do regeneracji, być może nie jest tak zaawansowana, jak w przypadku jaszczurek czy też węży, które pozbywają się jej, gdy ta staje się „za ciasna” ale i tak robi wrażenie. W przypadku człowieka stare komórki naskórka, złuszczając się, ustępują miejsca nowym. Wraz z upływem lat proces ten zaczyna zwalniać, czyli zamiast trwać 28 dni, trwa 35, a nawet 50 dni.

Nasza skóra intensywnie „pracuje” w ciągu nocy, pozbywając się zanieczyszczeń, które to z kolei wędrują do układu limfatycznego. Noc jako czas regeneracji jest okresem, w którym odnawiają się włókna elastyny, odbudowuje się warstwa lipidowa znajdująca się na powierzchni naskórka i wyrównuje się poziom wody w tkankach skóry.

Właściwości regeneracyjne przejawiają się w momencie, gdy dojdzie do przerwania ciągłości skóry, wtedy bowiem rozpoczyna się proces gojenia. Wtedy też do powstałej rany przedostaje się krew, w której znajdują się płytki krwi zlepiające się w czop, który ma na celu nie pozwolić na dalszy wypływ krwi. Z czasem uaktywniają się czynniki odpowiedzialne za krzepnięcie krwi, co prowadzi to powstania skrzepu, który z kolei „skleja” krawędzie rany.

W fazie gojenia się rany dzięki działaniu makrofagów oraz fibroblastów rana zostaje oczyszczona z bakterii i rozpoczyna się synteza kolagenu. Powstaje strup będący w rzeczywistości naturalnym opatrunkiem. Z czasem odpadnie, a na jego miejscu pozostanie co najwyżej ślad w postaci blizny.

Skóra ma właściwości odczuwania bodźców. Wynika to z faktu istnienia w niej zakończeń nerwowych. Nasza skóra ma bardzo bogatą sieć nerwową, której zakończenia znajdują się nieregularnie na całym ciele. Oplatają mieszki włosowe, gruczoły potowe i łojowe. Mają za zadanie rejestrowanie wrażeń dotyku oraz bólu. Mają zdolność odczuwania bodźców w promieniu od 1 do 12 mm. Za odczuwanie dotyku odpowiedzialne są receptory dotyku. Im gęściej rozmieszczone są te receptory, tym większa jest nasza wrażliwość na ucisk.

Jeżeli chodzi o dotyk to prym wiodą tutaj nieowłosione miejsca na naszym ciele takie jak np. wargi, opuszki palców czy czubek nosa. Są one najbardziej wrażliwe i tak spowodować reakcję np. na czubku nosa, wystarczy że delikatnie się tam uszczypniemy (z siłą zaledwie 2 g/mm2). Co ciekawe by wywołać ten sam efekt ale na skórze np. ramion trzeba użyć już siły aż 20 razy większej.

Działanie receptorów polega na przekazywaniu informacji prosto do mózgu, dokładniej mówiąc do wzgórza i kory czuciowej, dzięki czemu możemy czuć przez naszą skórę temperaturę, ból  jak również dotyk. Wszystko jest możliwe poprzez analizę docierających sygnałów. Przykładowo w przypadku uczucia wilgotności pobudzone zostają receptory dotyku i zimna przez co faktycznie możemy poczuć tą wilgotność na naszej skórze. Mózg analizując otrzymywane sygnały może decydować o stopniu kurczliwości naczyń lub uwalnianiu histaminy.  Dzięki receptorom jesteśmy w stanie odczuwać zmiany temperatury, ból czy wrażenie swędzenia.

Skóra – barwa

Barwa skóry jest zależna od zawartości melaniny. W przypadku orangutanów na przykład, melanina występuje zarówno w naskórku i w skórze właściwej, a w przypadku gibbonów, szympansów czy też człowieka, melanina występuje głównie w naskórku. Co ciekawe, tylko w przypadku człowieka, dochodzi do zróżnicowania kolorów skóry. Ma to prawdopodobnie związek z różnym natężeniem promieniowania ultrafioletowego.